Kontrole przeprowadzone przez WKiAW w 2012 roku

Wydział Kontroli i Audytu Wewnętrznego Urzędu Miasta Szczecin w okresie 07-08.2012 r. przeprowadził  kontrolę w Zarządzie Dróg
i Transportu Miejskiego, ul. Klonowica 5, 71-241 Szczecin, zwanym w dalszej treści ZDiTM w zakresie:  przestrzegania wybranych zagadnień z prawa pracy, w tym: działu X ustawy z dnia 26 czerwca   1974 r.  Kodeks pracy  (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.), zwanej dalej k. p.; realizacji zadań służby bhp wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia  2 września 1997 r.  w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie służby bhp; realizacji zadań pokontrolnych tj. wystąpień, nakazów i decyzji wydanych przez organy kontroli zewnętrznej  nad warunkami pracy. Ocena kontrolowanego zagadnienia, wnioski i zalecenia pokontrolne zawarte zostały w wystąpieniu pokontrolnym z dnia 26 września 2012 r.

Kontrola pozytywnie ocenia działalność jednostki w zakresie dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy (zwanym dalej bhp) w latach 2011 – 2012. Stwierdzone w toku kontroli uchybienia nie miały istotnego wpływu na działalność jednostki w badanym zakresie. Jednocześnie należy podkreślić, iż obecnemu Dyrektorowi powierzono kierowanie jednostką od dnia 01.06.2012 r. natomiast większość uchybień ujawnionych w toku kontroli dotyczyła wcześniejszego okresu.

W wyniku kontroli ustalono, że zgodnie z zapisem art. 237¹¹§ 1 k.p. oraz zapisem § 1 ust.1 i 5 rozporządzenia w sprawie służby bhp
w ZDiTM utworzono służbę bhp (345 pracowników), która stanowiła jednoosobową komórkę organizacyjną podlegającą bezpośrednio pracodawcy. W czasie trwania kontroli ZDiTM zarządzał 10 obiektami budowlanymi, w których znajdowały się pomieszczenia pracy pracowników ZDiTM oraz 11 tymczasowymi obiektami budowlanymi (obiekty kontenerowe).

Kontrola realizacji zapisu art. 62 ust. 1 ustawy  z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (j.t. Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.), zwanej dalej u.p.b., nakładającego na właściciela bądź zarządcę obowiązek kontroli obiektów oraz realizację zapisu art. 214 § 2 k.p., wg którego  pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy wykazała, że:

• obiekty budowlane poddawane były obowiązującym kontrolom w zakresach i terminach wskazanych w ww. art. u.p.b.,
• w wyniku kontroli nie wykazano zagrożeń dla życia lub zdrowia osób przebywających w tych obiektach.

Wykonana w 2010 r. ocena stanu technicznego budynków dyspozytorsko – kasowych,  mieszczących się przy ulicy: T.Firlika, Ludowej, Miodowej oraz  Lipowej wykazała natomiast, iż  budynki te: „(…) nadają się do całkowitego kapitalnego remontu lub rozbiórki z budową innego obiektu w jego miejsce spełniającego warunki, jakim powinien odpowiadać budynek w myśl obowiązujących przepisów”. Z powodu braku środków finansowych do dnia kontroli nie wykonano zaleceń wynikających
z  ww. oceny.

Stwierdzono ponadto, że kontrole instalacji elektrycznej, przeprowadzone w listopadzie 2007 r., w budynkach dyspozytorsko – kasowych mieszczących się przy ulicy: Budziszyńskiej, Szlamowej oraz na „Basenie Górniczym”  wykonała osoba nie posiadająca uprawnień w zakresie dozoru, co było niezgodne z zapisem art. 62 ust. 5 u.p.b., wg którego  kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznych (…) mogą przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych (…).

Stwierdzono również niewielkie uchybienia w prowadzeniu książek obiektów budowlanych, zwanych dalej książkami, polegające na tym, że:

• od 2009 r. nie wpisywano do książek protokołów kontroli przewodów kominowych,
• żadna z książek nie zawierała wpisów dotyczących danych technicznych charakteryzujących obiekt,
• do książek nie wpisano oceny stanu technicznego, przeprowadzonej w 2010 r.,

Powyższe było niezgodne z zapisami § 5 pkt 1 i 4 oraz § 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury  z dnia 3 lipca 2003 r.
w sprawie książki obiektu budowlanego (Dz. U. Nr 120, poz. 1134), wg których wpisy do książki obejmują podstawowe dane identyfikujące obiekt (…);  protokoły kontroli oraz badań określonych w art. 62 ust. 1 i 2 u.p.b. oraz przeprowadzonych remontów
i przebudowy obiektu. Wpisy do książki powinny być dokonywane w dniu zaistnienia okoliczności, dla której jest wymagane dokonanie odpowiedniego wpisu (…). Przyczyną uchybień było przeoczenie ze strony specjalisty Działu Utrzymania Obiektów (…). Do zakończenia kontroli uzupełniono wpisy dotyczące: protokołów przeglądów kominowych oraz oceny stanu technicznego obiektów.

Pozytywnie oceniono realizację przez pracodawcę obowiązku wynikającego z zapisu § 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973), wg którego jest on obowiązany zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok, zgodne
z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego. W okresie objętym kontrolą 35 osób otrzymało zwrot kosztów zakupu okularów korekcyjnych do pracy przy monitorze ekranowym. Uchybieniem był natomiast brak oceny na
ww. stanowiskach do przeprowadzenia, której zobowiązywał pracodawcę zapis § 5 ww. rozporządzenia, wg którego pracodawca  jest obowiązany do przeprowadzania na stanowiskach pracy, wyposażonych w monitory ekranowe, oceny warunków pracy w aspekcie: organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy; stanu elementów wyposażenia stanowisk pracy, zapewniającego bezpieczeństwo pracy,
w tym ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym; obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo - szkieletowego pracowników; obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem; obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy. Ocena powinna być przeprowadzana w szczególności dla nowo tworzonych stanowisk oraz po każdej zmianie organizacji i wyposażenia stanowisk pracy. Na podstawie oceny pracodawca jest obowiązany podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzonych zagrożeń i uciążliwości.

Nie stwierdzono uchybień w wyposażaniu pracowników w środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze. Wszyscy uprawnieni pracownicy otrzymywali należne środki ochrony oraz odzież i obuwie robocze. Stwierdzono natomiast uchybienia
w prowadzeniu dokumentacji z tego zakresu, polegające na tym, iż:  

• dokumentacja dotycząca zasad i norm wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze nie stanowiła integralnej części Regulaminu pracy,
• „Tabela norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego (…)” z 2003 r. zawierała nieaktualne nazwy stanowisk pracy,
• na stanowisku „Kierowca sam. osobowego, Kierowca sam. ciężarowego, Kierowca-operator maszyn specjalnych”  pracodawca nie ustalił rodzajów odzieży i obuwia roboczego niezbędnych do stosowania oraz okresów ich użytkowania.  Odzież i obuwie robocze wydawane było pracownikom na podstawie „korespondencji wewnętrznej” służby bhp,
• na karty indywidualnego wyposażenia pracownika nie nanoszono wypłaty ekwiwalentu za używanie własnej odzieży i obuwia roboczego oraz pranie i konserwację, bądź nie prowadzono tego typu kart.

Powyższe narusza treść art.  104¹ § 1 pkt 1 oraz art. 237⁸ § 1 k.p., wg których Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać w szczególności:wyposażenie pracowników w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej. Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne (…) oraz przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego, a także treść § 8 pkt 3 rozporządzenia  Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. Nr 62, poz. 286 ze zm.), wg którego pracodawca zakłada i prowadzi odrębnie dla każdego pracownika kartę ewidencyjną przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, a także wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za używanie własnej odzieży i obuwia oraz ich pranie i konserwację.

W wyniku działań kontrolnych ustalono, że uprawnionym pracownikom  ZDiTM zapewniono nieodpłatnie posiłki oraz napoje, zgodnie z zapisem § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. Nr 60, poz. 279), wg którego pracodawca zapewnia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych nieodpłatnie:posiłki wydawane ze względów profilaktycznych (…); napoje, których rodzaj i temperatura powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy. Uchybieniem było natomiast ustalenie zasad wydawania posiłków (Umowy z grudnia 2011 r.) oraz napojów (pismo z 2002 r.) bez porozumienia z zakładowymi organizacjami związkowymi do czego obligował zapis § 5 ww. rozporządzenia,
wg którego stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje, oraz szczegółowe zasady ich wydawania, a także warunki uzasadniające zapewnienie posiłków (…) ustala pracodawca w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi (…).

W okresie objętym kontrolą w ZDiTM zarejestrowano 19 wypadków przy pracy, w tym 17 na stanowisku kontrolera biletów. Zgodnie
z zapisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870):

• powoływano zespół powypadkowy, w skład którego wchodził pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy,
• zespół powypadkowy sporządzał, w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy ( zw. dalej protokołem powypadkowym),
• pracodawca zatwierdzał protokół powypadkowy nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia,
• prowadzono rejestr wypadków przy pracy zawierający wszystkie dane określone w rozporządzeniu.

W zakresie dochodzeń powypadkowych popełniono również uchybienia polegające na tym, że:

• w żadnym  postępowaniu powypadkowym nie znalazła się  dokumentacja dotycząca: oględzin z miejsc zdarzeń wypadkowych, warunków wykonywania pracy,
• zespół powypadkowy nie zwracał się do organów prowadzących dochodzenie w sprawie wypadków o udostępnienie materiałów,
• w 6 wypadkach zespół powypadkowy nie zasięgnął opinii lekarza, co do rodzaju doznanego urazu przez poszkodowanego.

Powyższe było niezgodne z zapisem § 7 ust.1 pkt 1 i 5 oraz ust. 2 ww. rozporządzenia, wg którego niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku,
w szczególności: dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku; zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku. Zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione.

Stwierdzono ponadto, że w 2 postępowaniach powypadkowego zespół powypadkowy dokonał złej kwalifikacji wypadku. Starszy specjalista ds. bhp, błędnie uznał bowiem, że aby zdarzenie uznać za wypadek przy pracy wystarczy wypełnienie 3 spośród 4 przesłanek zapisu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych (j.t. Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.), wg którego za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą (...).

O braku staranności w prowadzeniu postępowań powypadkowych świadczą również nieczytelne zapisy zespołu powypadkowego dotyczące ustaleń okoliczności i przyczyn wypadków.

Pozytywnie oceniono natomiast dokumentację oceny ryzyka zawodowego, która uwzględniała elementy określone w § 39 a ust. 3 rozporządzenia  Ministra Pracy i Polityki Socjalnejz dnia 26 września 1997 r.w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy(j.t. Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz.1650 ze zm.), takie jak: opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych
i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej  i indywidualnej, wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny. W dokumentacji powyższej nie zawarto jednak wykazu osób pracujących na danym stanowisku do czego obligował zapis § 39a ust. 3 pkt 1 lit. e  ww. rozporządzenia.

Stwierdzono natomiast, że nie dopełniono obowiązku wynikającego z zapisu art. 104¹§ 1 pkt 8 k.p., wg którego Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać
w szczególności obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą.

Nie wniesiono zastrzeżeń do realizacji obowiązku wynikającego z zapisu art. 229 § 4 k. p. Wszyscy pracownicy ZDiTM, w dniu kontroli,  posiadali aktualne orzeczenia lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.

W toku kontroli szkoleń w dziedzinie bhp stwierdzono natomiast następujące uchybienia:

• pracodawca nie ustalił, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, częstotliwości i czasu trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych na określonych stanowiskach, biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania prac na tych stanowiskach do czego obligował go zapis § 15 ust. 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia  27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860 ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie szkoleń bhp, 
• pracownicy, których stanowiska w rozumieniu ww. rozporządzenia  zostały przez służbę bhp ZDiTM zakwalifikowane do stanowisk robotniczych,  odbywali szkolenie wstępne „instruktaż ogólny” oraz „instruktaż stanowiskowy” w jednym dniu roboczym (11 godzin lekcyjnych) przekraczając dobowy wymiar czasu pracy dla tych stanowisk (praca w systemie 8 – godzinnym), co było niezgodne z zapisami art. 237³ § 3 k.p., wg którego  szkolenia  odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy.

Biorąc pod uwagę wyjaśnienia st. specjalisty ds. bhp, dotyczące częstotliwości szkoleń okresowych na poszczególnych stanowiskach ustalono, że w dniu kontroli wszyscy pracownicy ZDiTM posiadali aktualne szkolenia w dziedzinie bhp. Na podstawie ustaleń kontroli stwierdzono ponadto, że prowadzenie szkoleń okresowych dla wszystkich grup stanowisk pracy (robotniczych, administracyjno - biurowych oraz dla osób kierujących pracownikami) wyłącznie przez st. specjalistę ds. bhp, nie spełniało przesłanek zapisu § 5 pkt 3 rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp, wg. którego pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie (…) zapewnia: wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia.

Kontrola wykazała ponadto, iż w ZDiTM (345 pracowników) nie działała komisja bhp, co było niezgodne z zapisem art. 237¹²§ 1
i 237¹³.§ 1 i 2 k.p., wg których pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej "komisją bhp", jako swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji bhp wchodzą w równej liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawiciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy. Zadaniem komisji bhp jest dokonywanie przeglądu warunków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Posiedzenia komisji bhp odbywają się w godzinach pracy, nie rzadziej niż raz na kwartał (…). Jednocześnie należy stwierdzić, że do zakończenia kontroli 
(w dniu 25.07.2012 r. ) powołano komisję bhp w składzie wymienionym w art. 237¹²§ 1 k.p.

W toku kontroli nie stwierdzono natomiast uchybień dotyczących realizacji obowiązków wynikających z wystąpień, nakazów, decyzji państwowych organów kontroli nad warunkami pracy w ZDiTM.

Prezydent Miasta Szczecin zalecił Dyrektorowi ZDiTM:

1. Zlecanie kontroli obiektów budowlanych osobom posiadającym stosowne uprawnienia.
2. Uzupełnienie wpisów do książek obiektów budowlanych w zakresie danych technicznych charakteryzujących obiekt oraz prowadzenie książek na bieżąco.
3. Podjąć skuteczne działania zmierzające do realizacji zaleceń z kontroli obiektu budowlanego.
4. Przeprowadzenie oceny warunków pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.
5. Dostosowanie dokumentacji dotyczącej wyposażania pracowników środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze do stanu faktycznego w jednostce.
6. Prowadzenie indywidualnych kart wyposażenia również w zakresie wypłaty ekwiwalentu za używanie własnej odzieży i obuwia roboczego, a także ich prania i konserwacji.
7. Ustalenie zasad wydawania posiłków i napojów profilaktycznych w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi.
8. Wzmożenie nadzoru nad prowadzeniem postępowań powypadkowych.
9. W ocenie ryzyka zawodowego wskazanie osób pracujących na danym stanowisku pracy.
10.  Wprowadzenie do zakładowego Regulaminu pracy zapisów dotyczących sposobu informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą.
11. Ustalenie, w porozumieniu z organizacjami związkowymi, częstotliwości i czasu trwania szkoleń okresowych w dziedzinie bhp dla poszczególnych grup stanowisk.
12. Odbywanie przez pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych szkoleń wstępnych w dziedzinie bhp w czasie pracy.
13. Prowadzenie szkoleń okresowych w dziedzinie bhp przez osoby posiadające doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia.
14. Nadzorowanie działań komisji bhp w zakresie wykonywania przez nią zadań wynikających z zapisów ustawy.