Pomniki i tablice w Szczecinie

Nazwa:

Brama Królewska

Rodzaj:

Pomnik

Autor:

G. K von Walrave

Czas powstania:

1725-1728

Powierzchnia, kubatura:

Kubatura 1.134m3; powierzchnia użytkowa 78,84m2

Lokalizacja:

plac Hołdu Pruskiego

Literatura:

Berghaus H., Geschichte der Stadt Stettin, t. II, Stettin 1876; Fredrich C., Die Baugeschichte Stettins unter Friedrich Wilhelm I, „Baltische Studien”, NF, t. 31, 1929, s. ; Słomiński M., Szczecińskie budowle Gerharda Corneliusa von Walrave, „Przegląd Zachodniopomorski”, t. II (XXXI) 1987, z. 3, s. 110-115; Słomiński M., Brama Portowa i Królewska, dokumentacja historyczno – architektoniczna, Szczecin 1986, mps. PSOZ Szczecin.

Brama Królewska, plac Hołdu Pruskiego, G. K von Walrave, lata 1725 – 1728,
Brama Królewska (Anklamska) usytuowana w południowej części placu Hołdu Pruskiego, na osi ul. Mariackiej. Elewacja wewnętrzna zwrócona na południe w stronę placu Żołnierza Polskiego. Elewacja zewnętrzna dawniej od strony przedpola, obecnie zwrócona na plac Hołdu Pruskiego. Od strony wschodniej plac Solidarności, dawniej zabudowany, w okresie powojennym przekształcony w skwer. Budowla murowana z cegły. Elewacje szczytowe z bloków piaskowca sprowadzonego z Pirmy, elewacje boczne oblicowane cegłą półklinkierową, układaną w wątku krzyżowym. Mury boczne złożone z właściwej ściany i oddzielonego od niej pustką muru przyporowego. Pokrycie dachu budowli wykonane z papy, bezpośrednio na górnej powierzchni sklepienia, bez więźby dachowej. Otwory przejazdu zamknięte kutą kratą o bogatym neorokokowym wzorze i przeszklone. Główne drzwi wejściowe wycięte w kracie elewacji północnej. Budowla wzniesiona na rzucie wydłużonego prostokąta o przejeździe otwartym z obu krótszych boków.
Późnobarokowa brama, zwana do 1806 roku Anklamską, powstała w latach 1725-1728 podczas pruskiej rozbudowy fortyfikacji szczecińskich. Zastąpiła wówczas średniowieczną Bramę Młyńską, położoną u wylotu ul. Staromłyńskiej. Budowę rozpoczęto w 1725 roku. Świadczy o tym rozporządzenie gabinetowe króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I z dnia 25.09.1725 postanawiające, że „Brama Młyńska ma być zwana Anklamską”. Projektantem bramy był budowniczy XVIII-wiecznych fortyfikacji Szczecina, Holender Gerhard Cornelius von Walrave, twórca rzeźbiarskiej dekoracji – Francuz, Bartholome Damart, nadworny rzeźbiarz króla pruskiego. Do 1726 roku wykonał on zewnętrzną elewację bramy. Robotami kamieniarskimi kierowała wówczas mistrz Trippel. W 1727 roku zbudowano sklepienie przejazdu używając 18 000 cegieł wykonanych przez specjalistów przybyłych z Liege w Belgii. Robotami murarskimi kierował mistrz Reirecke. W 1728 roku pod kierunkiem rzeźbiarza Damarta i kamieniarza Trippela wykonano elewację wewnętrzną. Gotowe elewacje pokrył polichromią i pozłocił malarz Wolfram. W 1737 roku prace te powtórzono ze względu na pojawiający się wykwit saletrzany. Od strony miasta rozciągał się Biały Plac Porad (obecny plac Żołnierza Polskiego) od strony przedpola istniał rawelin. Droga od bramy wiodła przez bramę zewnętrzną oraz przez dwa mosty nad fosą główną i rawelinową. W okresie wojen napoleońskich Bramę Anklamską przemianowaną na Królewską, a Biały Plac Parad na Plac Królewski. W latach 1818 – 1820 wyremontowano zewnętrzną elewację, a w 1828 – sklepienie bramy. W 1834 roku uderzenia piorunu rozbiło trofea na wewnętrznej elewacji. Podczas remontu w 1841 roku trofea tej elewacji od strony kościoła św. Piotra i Pawła zostały odtworzone z saskiego piaskowca z Prostelwitz przez berlińskiego rzeźbiarza A. Wichmanna. W latach 50tych XIX wieku odnowiono, przedłużono i poszerzono mosty przed bramą, zbudowano przed nią tambur, czyli dzieło obronne o narysie koła, a w 1856 roku odnowiono elewacje bramy. W 1862 roku po obu stronach przejazdu wykonano tzw. poterny, czyli półkoliście sklepione przejścia dla pieszych. W 1873 roku zapadła decyzja o zburzeniu fortyfikacji. Brama Królewska, podobnie jak berlińska ocalała wówczas dzięki staraniu Hugo Lemckiego i pruskiego konserwatora zabytków F. von Quasta, popartym przez następcę tronu, późniejszego cesarza, Fryderyka. W 1875 roku władze wojskowe przekazały obie bramy miastu. W 1877 roku przystąpiono do remontu, w wyniku którego zgodnie z projektem architekta Kruhla przekształcono bramę w budowlę wolnostojącą. Po bokach zlikwidowano „poterny” i zbudowano mury przyporowe z cegły, tworzące elewacje boczne, sklepienie naprawiono i zarzucono ziemią barokowe elewacje i wnętrze odnowiono, a przejazd zamknięto z obu stron neorokokowymi, kutymi kratami. Kolejne remonty bramy przeprowadzono w 1904 roku i w II połowie lat 30tych XX wieku, kiedy to wykonano liczne betonowe uzupełnienia rzeźb. W 1942 roku w obawie przed nalotami zdemontowano szczyty i ukryto je w Lesie Arkońskim. Po 1945 roku obok starej nazwy Brama Królewska wprowadzono nową Brama Hołdu Pruskiego. W 1957 roku zmontowano ponownie oba szczyty budowli. Jej wnętrze było nie użytkowane aż do 1981 roku, kiedy to adaptowane zostało na galerię Biura Wystawa Artystycznych. W latach 1986-1988 wykonano zachowawczo konserwację elewacji wewnętrznej, w latach 1993-1994, gruntowną konserwację i częściową rekonstrukcję obu elewacji. Od 1991 roku we wnętrzu budowli mieści się kawiarnia „Brama”.
Stan budowli jest dobry. Na kamiennych elewacjach widoczne niewielkie wysolenia. Powierzchnia kamienia nieco zabrudzona. Kubatura 1.134m3, powierzchnia użytkowa 78,84m2. Przeznaczenie pierwotne: brama miejska. Użytkowanie obecne: kawiarnia.
 

Pokaż obiekt w serwisie Geoportalu m. Szczecin