Pomniki i tablice w Szczecinie

Nazwa:

Ofiar Grudnia 1970 - Anioł Wolności

Rodzaj:

Pomnik

Autor:

Czesław Dźwigaj

Czas powstania:

2005r.

Materiał:

brąz - odlew

Wymiary:

wys. ok. 1100 cm

Powierzchnia, kubatura:

Waga 9,5 tony.

Lokalizacja:

plac Solidarności

Stan zachowania:

dobry

Literatura:

Akt odsłonięcia i poświęcenia, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 26 sierpnia 2005, nr 198, s. 3; END, Urwane ścieżki życia, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 25 października 2002, nr 250, s. 1; Konieczny K., Nie o to walczyliśmy, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 12 marca 2004, nr 61, s. 5; Konieczny K., Znów coś nie tak, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 17 grudnia 2002, nr 293, s. 1; Kowalewska J., Pieta w stylu soc, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 16 grudnia 2003, nr 292, s. 1; Kowalewska J., Stoczniowa brama czy Anioł Wolności, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 1 września 2005, nr 203, s. 2; Podgajna E., Kowalewska J., Mury rosną, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 29 sierpnia 2005, nr 200, s. 1; REM, Burzliwe dzieje pomnika, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 16 grudnia 2003, nr 292, s. 1; Rembas M., Honor architekta, „Gazeta na Pomorzu”, 4 kwietnia 2001, nr 80, s. 1; Rembas M., Pomnik, który dzieli, „Gazeta na Pomorzu”, 9 marca 2001, nr 58, s. 3; Rembas M., W grudniu po południu, „Gazeta Wyborcza Szczecin”, 5 listopada 2003, nr 258, s. 6; Stefanek M., Dzień Anioła, „Głos Szczeciński”, 18 sierpnia 2005, nr 191, s. 1; Wójcik L., Stanął Anioł Wolności, „Kurier Szczeciński”, 18 sierpnia 2005, nr 160, s. 3.

Odsłonięty 28 sierpnia 2005 r. w ramach uroczystości z okazji 25. rocznicy podpisania Porozumień Sierpniowych. Projekt i realizacja – prof. Czesław Dźwigaj. Upamiętnia tragiczne wydarzenia z grudnia 1970 r. Na moment odsłonięcia mieszkańcy Szczecina, a zwłaszcza bliscy ofiar, czekali trzydzieści pięć lat. Historia początku jego budowy sięga lat dziewięćdziesiątych. W 1996 r. Rada Miasta zadecydowała, że w Szczecinie powinien stanąć pomnik „Społecznego Protestu Grudnia 1970”. Dwa lata później, między innymi za sprawą memoriału Józefa Kasprzyckiego, jednego z przywódców grudniowego strajku, prezydent Bartłomiej Sochański podjął decyzję o powołaniu Społecznego Komitetu Budowy Pomnika „Społecznego Protestu Grudnia 1970”. Na jego czele stanął Marian Jurczyk i jeszcze we wrześniu tego samego roku ogłoszono konkurs. W ciągu niecałych trzech miesięcy jury pod przewodnictwem architekta prof. Konrada Kuczy-Kuczyńskiego wybrało zwycięski projekt przygotowany przez studentów Politechniki Szczecińskiej pod kierunkiem rzeźbiarza dr. hab. Jerzego Lipczyńskiego. „Fantomy”, bo tak nazwano ów projekt, miały stanąć u wylotu Trasy Zamkowej i prezentować około 110 postaci, będących wyobrażeniem tłumu demonstrantów. Niestety po rozstrzygnięciu konkursu sprawa ucichła na kolejne dwa lata, po upływie których niektórzy z członków komitetu zmienili zdanie. W oświadczeniu, które wysłał Marian Jurczyk w imieniu swojego ugrupowania Niezależny Ruch Społeczny między innymi do mediów, można przeczytać: „Uważamy, że nieporozumieniem jest wyrażanie naszych odczuć tamtych wydarzeń w tak koszmarny sposób. (...) Porównując gdańskie krzyże, tak monumentalne w swym wyrazie, z tym, pożal się Boże, kamieniołomem, odnosimy wrażenie braku ambicji i mizerii naszego szczecińskiego ducha”. Ostatecznie 5 lutego 2001 r. komitet odrzucił zwycięską pracę. W uzasadnieniu napisano, że w projekcie brakuje motywu krzyża. W zamian zaproponował „Falę” autorstwa Michała Kuczmińskiego i Zygmunta Brachmańskiego z Katowic, która w rozpisanym wcześniej konkursie, zajęła czwarte miejsce. Do tego pomysłu 27 lutego przychyliła się również Rada Miasta, zmieniając przy okazji nazwę pomnika na: „Wydarzeń Grudnia 1970 – Sierpnia 1980”. W połowie marca okazało się, że i ten projekt nie może być zrealizowany. Nie zgodził się na to jeden z autorów – Michał Kuczmiński, który w liście do prezydenta Marka Koćmiela napisał: „Uchwała Rady Miasta jest decyzją nieetyczną w świetle postanowień sądu konkursowego SARP z 1998 r. i braku uregulowań z autorami I nagrody. Zmiana lokalizacji i nazwy pomnika (...) wydaje mi się manipulacją w stosunku do autorów ww. pracy i organizatorów konkursu. Natomiast wykorzystanie gotowej koncepcji naszej pracy jest podejrzaną oszczędnością oraz ignorowaniem sztuki i architektury w szczególności”. Kolejny konkurs rozpisano w lipcu 2002 r. Tym razem wybrano pracę szczecińskich architektów: Elżbiety Maksymiuk, Norberta Białka, Tomasza Maksymiuka i Jerzego Szparadowskiego. Ich projekt przedstawiał drogę składającą się z kilkunastu ścieżek, z których szesnaście urywało się, upamiętniając w ten sposób ofiary z grudnia 1970 r. Kompozycję dopełniał sześcian, na którym zawisnąć miały tabliczki z nazwiskami zabitych. Jako miejsce pod pomnik wybrano plac świętych Piotra i Pawła. Jednakże i tym razem pomnika nie wybudowano. Powodem był sprzeciw strażaków, którzy nie wyrazili zgody na zasypanie basenu przeciwpożarowego będącego częścią wspomnianego placu. Pod uwagę brano jeszcze czwarty projekt, który przedstawiał mężczyznę trzymającego na kolanach zabitego lub też rannego człowieka. Jego autorem był Bohdan Ronin-Walknowski. „Robotnicza Pieta” spotkała się jednak z dużą krytyką szczecińskich rzeźbiarzy, plastyków, a nawet samych radnych. Ostatecznie odstąpiono od jej realizacji, a o wykonanie nowych projektów poproszono między innymi prof. Czesława Dźwigaja. W niecały miesiąc krakowski rzeźbiarz przedstawił trzy propozycje, z których do realizacji wybrano projekt pomnika nazwanego później przez mieszkańców „Aniołem Wolności”. Prace nad nim trwały kilka miesięcy. Do Szczecina monument przywieziono w nocy z 16 na 17 sierpnia 2005 r. Następnego dnia, pod nadzorem samego artysty, stanął na wyznaczonym wcześniej miejscu na pl. Solidarności. Na ceremonii odsłonięcia pomnika obecni byli: Jerzy Buzek, Longin Komołowski, Andrzej Milczanowski, Maciej Płażyński, a także Marian Jurczyk, który razem z metropolitą szczecińsko-kamieńskim ks. abp. dr. Zygmuntem Kamińskim dokonał symbolicznej odsłony monumentu. Tablicę z nazwiskami poległych w grudniu 1970 r. w imieniu rodzin i uczestników odsłonili członkowie Stowarzyszenia Grudzień ’70 – Styczeń ’71: Teresa Olesińska-Dowlasz, Tomasz Dowlasz, Wanda Woźnicka-Karczewska i Waldemar Brygman. Ten ostatni powiedział wówczas: „Przyrzekam, że oni żyją w naszych sercach. Żyją i żyć będą. Mam wrażenie, że oto na ziemię szczecińską przelaną krwią zstąpił Anioł. Niech on nam stróżuje, żeby nigdy, przenigdy brat do brata nie strzelał za kromkę chleba i przekonania”. – Pomnik przedstawia smukłą postać anioła o wąskich, strzelistych skrzydłach. Głowa lekko pochylona do przodu, wzrok wpatrzony w trzymaną w dłoniach koronę cierniową - symbol cierpienia. W koronę wpleciony napis „GRUDZIEŃ 1970”. Postać ustawiona na niewielkiej ratunkowej szalupie, która wyłaniając się spod ziemi łamie granitowe płyty. Na każdej z nich umieszczona tablica z inskrypcjami. Na pierwszej, umiejscowionej po lewej strony pomnika, napis: „OFIAROM GRUDNIA 1970 r./ PAMIĘCI OFIAR PACYFIKACJI WYBRZEŻA/ DOKONANEJ PRZEZ WŁADZE KOMUNISTYCZNE/ W GRUDNIU 1970 r. W SZCZECINIE/ WALCZYLI O CHLEB POWSZEDNI,/ ZGINĘLI, ABYŚ TY MÓGŁ ŻYĆ GODNIE/ O, nie skończona dziejów jeszcze praca,/ Nie przepalony jeszcze glob sumieniem !.../ / Cyprian K. Norwid, „Czasy” /”. Na drugiej tablicy, umiejscowionej z prawej strony pomnika, napis: „„OFIARY GRUDNIA ‘70”/ Śp. EUGENIUSZ BŁAŻEWICZ lat 22, kierowca/ Śp. JADWIGA KOWALCZYK lat 16, uczennica/ Śp. DANIEL KUĆMA lat 24, stolarz/ Śp. ROMAN KUŻAK lat 23, nauczyciel/ Śp. STANISŁAW NADRATOWSKI lat 20, żołnierz/ Śp. HENRYK PERKOWSKI lat 20, szklarz/ Śp. EDWARD PRYSAK lat 42, cieśla/ Śp. ZBIGNIEW SEMCZYSZYN lat 23, magazynier/ Śp. MICHAŁ SKIPOR lat 19, uczeń/ Śp. STEFAN STAWICKI lat 16, uczeń/ WALDEMAR SZUMIŃSKI lat 22, murarz/ Śp. JULIAN ŚWIĘCICKI lat 59, ślusarz/ Śp. ZYGMUNT TOCZEK lat 23, tokarz/ Śp. WOJCIECH WOŹNICKI lat 21, ślusarz/ Śp. JANUSZ WRZODAK lat 27, technik”. Na trzeciej tablicy, umiejscowionej tuż za pomnikiem z prawej strony, napis: „POMNIK TEN POWSTAŁ Z INICJATYWY STOWARZYSZENIA SPOŁECZNEGO/ GRUDZIEŃ ‘70/STYCZEŃ ’71,/ STARANIEM PREZYDENTA MIASTA SZCZECINA/ ORAZ RADNYCH MIEJSKICH KADENCJI 2002 – 2006,/ KURII METROPOLITARNEJ SZCZECIŃSKO-KAMIEŃSKIEJ,/ POLONII AMERYKAŃSKIEJ Z NOWEGO JORKU I ST. LOUIS W MISSOURI.”. Na czwartej tablicy, umiejscowionej tuż za pomnikiem z lewej strony, widnieje herb Szczecina (w części górnej) i napis (w części dolnej): „MIESZKAŃCY SZCZECINA W HOŁDZIE/ OFIAROM GRUDNIA 1970 ROKU/ SZCZECIN, 17 GRUDNIA 2005 R.”. Pomiędzy pierwszą a czwartą granitową płytą wmurowana w podłoże niewielkich rozmiarów tablica z napisem: „KAMIEŃ WĘGIELNY/ MONUMENTU/ GRUDZIEŃ ’70,/ Szczecin, 17 XII 2003 r.”. Pomnik bez cokołu. Pierwotnie rzeźba miała stać na ok. metrowym podwyższeniu.

Pokaż obiekt w serwisie Geoportalu m. Szczecin