Pomniki i tablice w Szczecinie

Nazwa:

Brama Portowa

Rodzaj:

Pomnik

Autor:

projekt G.C. von Walravel wyk.D.Damart, Meyer

Czas powstania:

1725, 1740

Materiał:

piaskowiec

Wymiary:

wys. 17,75 m, szer. 10,79 m.

Lokalizacja:

Brama Portowa

Literatura:

Berghaus H., Geschichte der Stadt Stettin, t. II, Stettin 1876; Fredrich C., Die Baugeschichte Stettins unter Friedrich Wilhelm I, „Baltische Studien”, NF, t. 31, 1929, s. ; Słomiński M., Szczecińskie budowle Gerharda Corneliusa von Walrave, „Przegląd Zachodniopomorski”, t. II (XXXI) 1987, z. 3, s. 110-115; Słomiński M., Pod znakiem Jowisza i Herkulesa – symbolika bram Portowej i Królewskiej w Szczecinie [w:] Badania nad sztuką Pomorza, Szczecin 1998, s. 139-147; Słomiński M., Makała R., Paszkowska M., Szczecin barokowy. Architektura lat 1630-1780, Szczecin 2000, s. 97-107

Elewacja frontowa (zachodnia), inskrypcja pamiątkowa, dekoracja rzeźbiarska z widokiem Szczecina, motywami heraldycznymi i panopliami. Plac Brama Portowa. Piaskowiec, ze złoża w Pirnie w Saksonii, techniki rzeźbiarskie i kamieniarskie, wys. 17,75 m, szer. 10,79 m. 1724-1725, późny barok, proj. arch. Gerhard Cornelius von Walrave, dekoracja rzeźbiarz Barholomè Damart, wykonawstwo mistrz kamieniarski Kiefersauer. Brama Portowa, zwana niegdyś Berlińską powstała (podobnie jak druga z bram, zwana dziś Królewską) w trakcie rozbudowy twierdzy szczecińskiej, dokonanej przez Prusaków po zajęciu miasta w latach dwudziestych XVIII w. Brama Berlińska stanęła wówczas na miejscu tzw. Bramy Nowej, wzniesionej przez Szwedów w 1661 r. która zastąpiła zniszczoną podczas brandenburskiego oblężenia w 1659 r. średniowieczną Bramę Passawską. Drugą, wewnętrzną elewacje bramy zbudowano dopiero w 1740 r. – jej dekorację wykonał wówczas rzeźbiarz Meyer. Prowadząca w kierunku stolicy brama upamiętniać miała przyłączenie Szczecina i Pomorza do Prus. W 1836, 1843 i 1855 r. remontowano obie elewacje budowli. W 1873 r. zapadła decyzja o rozbiórce fortyfikacji. Dzięki staraniom konserwatorów zabytków – Prowincji Pomorskiej, Hugo Lemckego i Prus, Ferdinanda von Quasta, którzy uzyskali poparcie pruskiego następcy tronu, późniejszego cesarza Fryderyka – obie bramy zostały wówczas zachowane. W 1875 r. władze wojskowe przekazały je miastu. W 1877 r. przekształcono Bramę Portową w budowlę wolnostojącą wg projektu arch. Kruhla. Zbudowano wówczas ściany boczne, sklepienie zarzucono warstwą ziemi, elewacje odnowiono, a przejazd zamknięto zachowanymi do dziś kratami. W 1892 r. zamurowano przejazd od strony wewnętrznej, gdzie w l. 101-1902 ustawiono fontannę z grupa rzeźbiarska Amfitryty, autorstwa berlińskiego rzeźbiarza Reinholda Felderhoffa. W 1932 r. przejazd powtórnie otwarto, usuwając fontannę. Nieco wcześniej odnowiono elewacje. W 1942 r. zagrożone nalotami bombowymi szczyty bramy rozebrano na poszczególne elementy i ukryto je w lesie Arkońskim. W 1957 r. uszkodzone elementy powtórnie zmontowano pod kierunkiem rzeźbiarza Sławomira Lewińskiego. Wnętrze budowli adaptowano wówczas na „pawilon turystyczny” PTTK, a w l. 80-tych XX w. na sklep „Cepelii”. W 1992 r. przeprowadzono remont bramy i konserwację rzeźbiarskiego wystroju jej elewacji. Prace wykonane przez zespół konserwatorski firmy „Kielart” pod kierunkiem Ryszarda Lipki-Bartosika nadzorowali mgr Małgorzata Zyzik i dr Henryk Zyzik. W trakcie konserwacji oczyszczono kamienne elementy budowli, uzupełniono ich ubytki, zrekonstruowano polichromie i złocenia oraz przeprowadzono hydrofobizację kamienia. – Sklepiona kolebkowo brama posiada dwie bogato zdobione kamienne elewacje. Pomnikowy charakter ma elewacja zewnętrzna. Otwór przejazdu ujmują w niej rustykowane toskańskie półkolumny nałożone i pilastry, dźwigające potężne wyłamane belkowanie. Nad łukiem przejazdu widnieje owalny, zwieńczony koroną kartusz z monogramem króla Fryderyka Wilhelma I, a po jego bokach unoszą się dwie uskrzydlone, dmące w trąby personifikacje Famy. W attyce, usytuowanej nad gzymsem belkowania, stanowiącej dolną strefę wypełnia łaciński napis uzasadniający zajęcie Pomorza przez króla pruskiego: „FRIDERICVS WILHELMVS REX BORVSSIAE DVCATVM STETINENSEM CESSVM BRANDENBVRGICIS ELECTORIBVS SVB CLIENELAE FIDE POMERANIAE DVCIBVS REDDITVM POST FATO AD SVECOS DELATVM IVSTIS PACTIS IVSTOQVE PERTIO AD PANIM VSQVE EMIT PARAVIT SIBIQVE RESTITVIT ANNO MDCCXIX AC PORTAM BRANDENB. FIERI IVSSIT” („Fryderyk Wilhelm Król Pruski Księstwo Szczecińskie odstąpione elektorom brandenburskim i oddane ponownie książętom pomorskim, przez nieszczęśliwe zrządzenie losu zajęte przez Szwedów, mocą prawnych układów i za odpowiednią cenę do Piany wykupił, zdobył i uzyskał ponownie dla siebie w roku 1719. On też tę Bramę Brandenburską zbudować rozkazał”). Górną strefę attyki zajmuje panorama Szczecina z postacią brodatego boga Odry Viadrusa. Szczyt tworzą promieniście ułożone trofea i sztandary wojskowe, na których tle umieszczono owalny herb Królestwa Pruskiego. zwieńczony koroną królewską. Po obu stronach szczytu umieszczono panoplia złożone z antycznych zbroi i tarcz. W wewnętrznej elewacji bramy przejazd ujęty został dwiema parami toskańskich pilastrów, dźwigających belkowanie. Elewację tę zdobią panoplia i trofea (tj. antyczne elementy uzbrojenia, znaki i sztandary wojskowe). Całość wieńczy wielki herb Królestwa Pruskiego z trzymaczami i płaszczem herbowym.

Pokaż obiekt w serwisie Geoportalu m. Szczecin