Interpelacje i zapytania radnych - VII kadencja 2014-2018

7 grudnia 2017 r. Senat RP na mocy specjalnej uchwały ustanowił rok 2018 Rokiem Prawd Polaków spod Znaku Rodła. Intencją uchwały jest uczczenie osób pochodzenia polskiego, które kultywowały rodzime tradycje i nie poddały się przymusowej germanizacji w czasach międzywojennych. 6 marca 2018 roku minie 80 lat od ogłoszenia na kongresie w Berlinie Prawd Polaków spod Znaku Rodła. Odwołują się one do najważniejszych dla Polaków wartości; narodu, wiary, braterstwa, służby Ojczyźnie. Ten „katechizm narodowy” był dla mniejszości polskiej w Niemczech podstawą narodowego bytu.Centralne uroczystości okrągłej rocznicy ogłoszenia Prawd Polaków spod Znaku Rodła odbędą się 4 marca 2018 roku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu.

Poniżej przedstawiam skrót dziejów Polonii Szczecińskiej w aspekcie społecznym, oświatowym i kulturalnym.

Po zakończeniu I wojny światowej, pomimo faktu odzyskania przez państwo polskiej pełnej suwerenności, na terytorium prowincji Pomorze pozostała pewna grupa Polaków, posiadających odmienny status prawny. Mieszkający w miastach byli najczęściej obywatelami niemieckimi, a ich największe skupisko znajdowało się w stolicy regionu. W Szczecinie mieszkali też polscy optanci, którzy po wojnie zrzekli się niemieckiego obywatelstwa, ale z różnych względów pozostali w Niemczech. Z kolei okolice Szczecina były skupiskiem polskich robotników sezonowych. Według rozmaitych szacunków liczebność szczecińskiej Polonii wynosiła od 100 do 2000 osób.
27 sierpnia 1922 roku utworzono Związek Polaków w Niemczech. Do najważniejszych celów organizacji polonijnej należało zdobycie pełnych praw przysługujących mniejszościom narodowym w Niemczech oraz obrona ogólnych interesów niemieckiej polonii. W pierwszym kwartale 1923 roku powstał oddział Związku Polaków w Szczecinie, mieście będącym największym skupiskiem Polonii na całym Pomorzu Zachodnim. Szczeciński oddział Związku Polaków należał do najaktywniejszych organizacji polonijnych w Szczecinie. W 1925 roku swoją działalność w Szczecinie rozpoczął polski konsulat. Agencja Konsularna RP w Szczecinie została otworzona 16 lutego 1925 roku, a oficjalnie uznana przez niemieckie władze we wrześniu 1926 roku. W dniu 5 lutego 1927 roku agencja została podniesiona do rangi wicekonsulatu, a od 1 kwietnia 1928 roku konsulatu.
W pierwotnych założeniach Agencja Konsularna RP w Szczecinie miała służyć przede wszystkim opiece prawnej polskich robotników sezonowych. Jednak dość szybko drugim obszarem działalności szczecińskiej placówki stało się samo miasto. Raporty wychodzące z agencji w latach 1926 – 1927 bardzo nisko oceniały poziom świadomości narodowej oraz aktywność organizacyjną szczecińskiej Polonii. Prawdziwy przełom w działalności Polaków w Szczecinie nastąpił w chwili objęcia kierownictwa nad wicekonsulatem w lutym 1927 roku przez Jerzego Lechowskiego z którego pobytem związany jest najlepszy okres w dziejach szczecińskiej Polonii.
W latach 1927 – 1931 z inicjatywy konsulatu powstało wiele nowych organizacji polonijnych, organizowano też uroczystości patriotyczne, przypominające o najważniejszych datach w dziejach Polski. Ścisłą współpracę z konsulatem nawiązał też szczeciński oddział Związku Polaków w Niemczech. Najbardziej uroczyście celebrowano obchody uchwalenia Konstytucji 3 Maja, które po raz pierwszy zorganizowano w 1925 roku. Największe uroczystości trzeciomajowe miały miejsce w 1931 roku. Wzięło w nich udział około 220 osób. Organizowane z rozmachem trzeciomajowe spotkania stały się centralną demonstracją tożsamości narodowej Polaków.
Początki nauczania języka polskiego w prowincji Pomorze sięgają 1919 roku, kiedy to po raz pierwszy zorganizowano w Szczecinie kurs języka polskiego, na który uczęszczało 26 dzieci polskich. Jego żywot był jednak bardzo krótki. W następnych latach jedyną formą nauczania języka polskiego dla polskich dzieci były nauki pobierane od rodziców i innych członków rodziny.
Rozwój instytucjonalnej oświaty polskiej stał się możliwy dopiero, kiedy rząd pruski wydał w 1928 r. rozporządzenie dotyczące uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej.
10 maja 1930 roku w stolicy prowincji Pomorze powołano do życia Polskie Towarzystwo Szkolne. Najważniejsze cele towarzystwa to kulturowy rozwój polskiej ludności z rejencji szczecińskiej, wychowanie polskiej młodzieży oraz pielęgnowanie języka polskiego.
Pierwsza lekcja odbyła się 13 sierpnia 1930 roku. Uczestniczyło w niej 19 dzieci w wieku od 5 do 14 lat. W początkowym okresie działalności lekcje odbywały się dwa razy w tygodniu, tj. w środy i soboty od godziny 15 do 17. Zainteresowanie szkółką wśród miejscowej Polonii było dosyć duże, co przejawiało się we wzroście liczby dzieci uczącej się w niej. W listopadzie było ich już 32. Sukces szkółki pociągnął za sobą kolejną inicjatywę, jaką było zorganizowanie przedszkola dla dzieci najmłodszych. Pomimo dużych wysiłków przedsięwzięcie to nie należało do udanych, co w konsekwencji doprowadziło do rozwiązania przedszkola w początkach 1933 roku.
Program zajęć obejmował przede wszystkim naukę języka polskiego, odbywającą się w trzech grupach, w zależności od wieku oraz stopnia znajomości języka polskiego. Zajęcia odbywały się codziennie, bezpośrednio po zakończeniu zajęć w szkołach niemieckich. W wakacje 1931 roku zorganizowano wyjazd polskich dzieci ze Szczecina na kolonie do Polski.
Dojście do władzy w Niemczech narodowych socjalistów przyniosło trudności w funkcjonowaniu polskich placówek oświatowych na terytorium Rzeszy. Nastawienie hitlerowców wobec szkolnictwa polonijnego było jednoznacznie negatywne, co przekładało się na różnego rodzaju szykany i groźby. Każdy kto posyłał swoje dzieci do polskiej szkoły musiał liczyć się z utratą pracy, zapomogi czy innych świadczeń. Rezultatem tych posunięć ze strony hitlerowców był wyraźny spadek liczby dzieci uczęszczających do polskich szkół oraz ograniczenie kursów języka polskiego. W takiej atmosferze do Szczecina przyjechał w maju 1933 roku Maksymilian Golisz, który początkowo prowadził lekcje konspiracyjnie, zachowując przy tym wszelkie środki ostrożności. Nie uszło to jednak uwadze policji, która w marcu 1934 roku przeprowadziła w szkolę rewizję, lecz nie znalazła jakichkolwiek dowodów tajnego nauczania. W kwietniu Golisz otrzymał prawo nauczania oraz zezwolenie na prowadzenie polskiej szkółki w Szczecinie. Jednak już we wrześniu musiał on opuścić Szczecin.
W listopadzie 1934 roku do Szczecina przyjechał nowy nauczyciel Aleksander Omieczyński, który nie zważając na trudności od razu przystąpił do pracy. Najważniejszym problemem z jakim się wówczas próbowano uporać było przywrócenie w szkółce systematycznego toku pracy. Omieczyński starał się przyciągnąć uczniów nowymi formami prowadzenia zajęć. W tym celu zakupił maszynę do szycia i projektor. Szczególnie przydatny okazał się ten drugi, bowiem dzieci z wielkim zainteresowaniem oglądały krótkometrażowe filmy o swojej ojczyźnie. Omieczyński prowadził też kursy języka polskiego dla starszej młodzieży. Działalność polskiej szkółki w Szczecinie zakończyła się w czerwcu 1939 roku wraz z aresztowaniem Omieczyńskiego.
Obok towarzystwa szkolnego działalność oświatowo – wychowawczą w Szczecinie prowadziło Towarzystwo Polskich Kobiet oraz Związek Harcerstwa Polskiego. Najważniejszą organizacją kulturalną na Pomorzu Zachodnim w dwudziestoleciu międzywojennym było Polskie Towarzystwo Śpiewu im. Chopina. Powstało ono w połowie 1927 roku. Działalność kulturalna wśród polskich robotników sezonowych spoczywała na barkach Konsulatu RP w Szczecinie. Polegała ona przede wszystkich na organizacji imprez, tworzeniu bibliotek wędrownych oraz rozprowadzaniu wśród indywidualnych odbiorców książek, płyt i czasopism. Akcja rozdawnictwa polskich wydawnictw szerszego rozmachu nabrała jednak dopiero po dojściu nazistów do władzy. W konsulacie największą wagę przywiązywano do dystrybucji „Dziennika Berlińskiego”. Z wydawnictw zwartych największym zainteresowaniem wśród robotników cieszyły się polskie kalendarze, które pełniły w życiu polskich rodzin szczególną rolę. W 1934 roku rozprowadzono 200 „Kalendarzy Marjańskich”. Z pozycji książkowych rozdawano literaturę piękną oraz polskie elementarze dla dzieci robotników, których w 1934 roku rozdano około 1000. Z czasem akcja kulturalna szczecińskiej placówki dla polskiego wychodźstwa uległa rozszerzeniu o organizacje występów i zabaw dla większych skupisk robotniczych. Na program takich imprez składały się piosenki humorystyczne i ludowe, scenki rodzajowe i skecze. Po występach odbywały się zabawy taneczne, które po 1934 roku stały się podstawowym środkiem utrzymania młodzieży przy polskości. Przy okazji tych zabaw sprzedawano płyty gramofonowe z polską muzyką.
Ogromne znaczenie w życiu mniejszości polskiej na Pomorzu Zachodnim odgrywał Kościół Katolicki przy którym koncentrowało się nie tylko ich życie religijne, ale też często oświatowe i kulturalne.
Najstarszą polską organizacją katolicką w prowincji Pomorze było założone w 1890 roku Towarzystwo Polsko – Katolickie. Miało ono charakter religijno – oświatowy i mogło zrzeszać w swoich szeregach również obywateli polskich. Obowiązkiem każdego członka towarzystwa był udział w nabożeństwie polskim oraz wszystkich zebraniach. Życie religijne Polonii szczecińskiej skupiało się głównie przy kościele św. Jana Chrzciciela, który dziś znajduje się na ulicy Bogurodzicy. Bezpośrednio po wojnie należało do niego około 2000 Polaków. Działalność duszpasterska parafii sprowadzała się do odprawiania polskich nabożeństw oraz udzielania sakramentów, takich jak chrzest, ślub czy pogrzeb.
Po przejęciu władzy w Niemczech przez Adolfa Hitlera, położenie mniejszości polskiej uległo zmianie. Wynikało to przede wszystkim z głównych założeń nazistowskiej doktryny oraz polityki stosowanej przez hitlerowskie rządy. Początkowo naziści ograniczali się do pogróżek w stosunku do polskiej mniejszości, lecz po rozprawie z opozycją działania te przybrały bardziej represyjny charakter. Wiosną 1933 roku Polacy w Niemczech zostali poddani szykanom ze strony hitlerowskich władz i partyjnego aparatu. Zjawiskami życia codziennego stały się aresztowania, rewizje, napady i terror indywidualny. Polacy zasiadający w lokalnych organach przedstawicielskich zostali pozbawieni swoich mandatów. Prześladowaniom poddane zostały też wszystkie organizacje polonijne, co spowodowało zastój w polskim życiu organizacyjnym w Niemczech.
Od początku 1939 r. w stosunkach polsko – niemieckich występowała już jawna wrogość, którą boleśnie odczuwali Polacy przebywający na terenie Rzeszy. Demonstracja wrogości względem mniejszości polskiej stawała się kryterium oceny dyscypliny partyjnej i patriotyzmu. Na terenach przygranicznych prowadzona była akcja wysiedleńcza. Aresztowano liderów szczecińskiego oddziału Związku Polaków. Od tego momentu ustało zorganizowane życie polonijne w Szczecinie.

W Szczecinie, co roku 6 marca członkowie Rady Osiedla Centrum i stowarzyszenia Civitas Christiana składają kwiaty na Placu Rodła przy głazie poświęconym szczecińskiej Polonii.
Wnioskuję o zorganizowanie w 2018 r. (w roku setnej rocznicy odzyskania niepodległości oraz Roku Prawd Polaków spod Znaku Rodła) oficjalnych miejskich obchodów dnia 6 marca, jako rocznicy ogłoszenia na kongresie w Berlinie Prawd Polaków spod Znaku Rodła. Sugeruję też włączenie tego wydarzenia w akcję „Codziennie Polskę tworzymy”.

Interpelujący Radni:

Odpowiedzi na interpelacje/zapytania: