Archiwum aktualności Biura Dialogu Obywatelskiego

Zmiany, które wprowadza nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie ze stycznia 2010 r. dotyczą m.in. odpłatnej działalności statutowej, zwiększając możliwości organizacji w tym zakresie. Zmieniają się też nieznacznie zapisy dotyczące działalności gospodarczej, ale tu nadal pewne kwestie pozostają nierozstrzygnięte.
Znowelizowana ustawa przede wszystkim porządkuje definicje działalności nieodpłatnej i odpłatnej, nieznacznie je modyfikując. Brzmią one teraz tak:
 

• Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, za które nie pobierają one wynagrodzenia (art. 7).
• Działalnością odpłatną pożytku publicznego jest (art. 8 ust.1):

             - działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, w sferze zadań
               publicznych, o której mowa w art. 4, za które pobierają one wynagrodzenie;

            - sprzedaż towarów lub usług wytworzonych lub świadczonych przez osoby bezpośrednio korzystające z
              działalności pożytku publicznego, w szczególności w zakresie rehabilitacji oraz przystosowania do pracy
              zawodowej osób niepełnosprawnych oraz reintegracji zawodowej i społecznej osób podlegających wykluczeniu
              społecznemu, a także sprzedaż przedmiotów darowizny.

Odpłatna działalność statutowa nie może przynosić dochodu – „dochód” zastąpiły „przychody”

W dotychczasowej ustawie wiele kontrowersji wzbudzał zapis o „dochodzie” z działań odpłatnych statutowych (dawny art. 8 pkt 2). W znowelizowanej ustawie pojęcie „dochodu” zostało zastąpione pojęciem „przychodu”. Przychód może służyć wyłącznie prowadzeniu działalności pożytku publicznego (wcześniej był jeszcze zapis o jego przeznaczeniu na cele statutowe). To ważna zmiana. Usunięcie z ustawy pojęcia „dochodu”, określającego nadwyżkę przychodów nad kosztami w kontekście działań statutowych odpłatnych, oznacza, że w żadnym przypadku w ramach tych działań nie jest możliwe osiągnięcie większych przychodów niż poniesione koszty. W działalności odpłatnej statutowej przychody (czyli wynagrodzenie z tytułu tej działalności) mogą być równe kosztom (wynik wówczas równa się 0) lub mogą być niższe od kosztów (wynik tych działań jest ujemny).

Koszty działań odpłatnych statutowych – już nie tylko koszty bezpośrednie

Istotną zmianą jest też zniesienie zapisu o konieczności kalkulacji kosztów bezpośrednich. Zgodnie z poprzednim zapisem do kosztów działań odpłatnych można było zaliczyć wyłącznie koszty bezpośrednie, a więc bezpośrednio związane z daną usługą czy sprzedażą. Organizacje miały wiele problemów i wątpliwości, które koszty można uznać za bezpośrednie.

Teraz ustawa mówi o „kosztach tej działalności”, a więc, jak rozumiemy, wszystkie koszty związane z działaniami odpłatnymi, zarówno bezpośrednie jak i np. administracyjne, mogą tu być zaliczone.

Przykład: Organizacja prowadzi warsztaty dla osób z niepełnosprawnością umysłową, podczas których podopieczni szyją piękne fartuszki i poszewki na poduszki. Organizacja sprzedaje te wyroby w swoim sklepie. Do kosztów ich produkcji organizacja może zaliczyć koszty materiałów, wynagrodzenia opiekunów, czy też koszty administracyjne (czynsz, energia, obsługa księgowa) przypisane do działań odpłatnych statutowych (zgodnie z przyjętą w organizacji zasadą).

Kiedy działalność odpłatna statutowa stanie się działalnością gospodarczą?

Nadal pozostają dwa warunki, określające sytuacje, w których działalność odpłatna statutowa staje się działalnością gospodarczą. Spełnienie już jednego z tych warunków oznacza, że działalność odpłatna statutowa staje się działalnością gospodarczą.

1. Liczy się nie kalkulacja, ale rzeczywiste koszty i przychody

Działalność odpłatna statutowa stanie się działalnością gospodarczą, jeśli „wynagrodzenie, o którym mowa w art. 8 ust. 1 jest w odniesieniu do działalności danego rodzaju wyższe od tego, jakie wynika z kosztów tej działalności”. Żeby więc działalność mogła być uznana za odpłatną statutową, organizacja może pobierać wynagrodzenie (czyli zapłatę za swoje usługi) niższe lub równe ponoszonym w rzeczywistości kosztom. A więc już nie sama kalkulacja kosztów i przychodów jest brana pod uwagę – czyli założenia, jakie będą koszty i jakie są spodziewane przychody (tak było do końca 2009 r.). Teraz w ogólnym rachunku działań odpłatnych ważne są rzeczywiste przychody i rzeczywiste koszty tej działalności.

Przykład: Organizacja sprzedaje fartuszki po 15 zł i poszewki po 10 zł, udało jej się sprzedać w ciągu roku łącznie 50 sztuk fartuszków i 50 sztuk poszewek. W tym czasie uzyskała przychód (wynagrodzenie ze sprzedaży) w wysokości 1.250 zł. Koszt zużytych materiałów wyniósł 500 zł. Wynagrodzenie opiekunów w tym okresie wyniosło 4000 zł. Dodatkowo, organizacja przyporządkowała koszty administracyjne w kwocie 450 zł (10% kosztów bezpośrednich – materiały + wynagrodzenie opiekunów). Łącznie uzyskane przychody – 1.250 zł – są znacząco niższe niż poniesione koszty – 4.950 zł. Sprzedaż wyrobów podopiecznych nie jest więc działalnością gospodarczą.

2. Podwyższono limit wynagrodzenia – dotyczy tylko działań odpłatnych

Drugi warunek, kiedy działalność odpłatna staje się działalnością gospodarczą dotyczy poziomu i zakresu wynagrodzeń i mówi o sytuacji, gdy „przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności odpłatnej pożytku publicznego, za okres ostatnich 3 miesięcy, przekracza 3-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni” (według nowelizacji art. 9 ust. 1 pkt 2).

Istotne są tu następujące zmiany:

limit wynagrodzeń jest znacząco podwyższony – z 1,5 do 3-krotności;
przeciętne miesięczne wynagrodzenie jest liczone na podstawie wynagrodzeń z okresu ostatnich 3 miesięcy (poprzednio w ogóle nie było tego zapisu); przy czym nie ma znaczenia rodzaj prawny umowy – czy jest to umowa z tytułu umowy o pracę czy umowy cywilnoprawnej, jest to jednak umowa z osobą fizyczną (co doprecyzowano w nowelizacji);
limit wynagrodzeń dotyczy wyłącznie działań odpłatnych, a nie jak dotychczas działań odpłatnych i nieodpłatnych (tylko przy działaniach gospodarczych limit wynagrodzeń wcześniej nie obowiązywał i nadal nie obowiązuje).
Są to więc bardzo istotne zmiany z punktu widzenia myślenia ekonomicznego o rozwoju działań odpłatnych statutowych, obok prowadzonych działań nieodpłatnych.

Sankcje za niezgłoszenie działalności gospodarczej pochodzącej z przekształcenia odpłatnej działalności statutowej

Jeśli organizacja spełniła jeden z wcześniej wymienionych warunków, powinna zarejestrować dany rodzaj działalności gospodarczej w Krajowym Rejestrze Sądowym. Jeśli tego nie zrobi i zostanie to stwierdzone np. w czasie kontroli urzędu skarbowego, to bez dalszych sankcji organizacja może złożyć wniosek o wpis do rejestru przedsiębiorców w ciągu 30 dni od dnia wezwania przez ten organ. Jeśli jednak organizacja nie wykaże organowi kontroli, że złożyła wniosek rejestrowy, wówczas zostanie o tym powiadomiony KRS, który zgodnie z art. 24 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym może wyznaczyć dodatkowy 7-dniowy termin na złożenie wniosku, a przy braku stosownych kroków ze strony organizacji, może nałożyć na nią karę grzywny.

Rachunkowe wydzielenie działań odpłatnych, nieodpłatnych i gospodarczych

Organizacje prowadzące różne działania w większości wyodrębniały je rachunkowo czyli w zapisach księgowych. Nowelizacja ustawy potwierdza konieczność wyodrębnienia działalności odpłatnej, nieodpłatnej i dodaje jeszcze konieczność wydzielenia działalności gospodarczej tak, żeby możliwe było określenie przychodów, kosztów i wyników każdej z tych działalności. Żeby spełnić to wymaganie, należy dokonać wydzielenia kosztów i przychodów każdej z tych działalności na poziomie prowadzenia ksiąg (np. w planie kont). Dobrze jest też pokazać wydzielone koszty i przychody organizacji oraz wynik w każdym z tych rodzajów działań w rachunku zysków i strat (w obowiązkowym sprawozdaniu finansowym).

Zakres działań statutowych – musi być określony

Dotychczasowa ustawa mówiła, że zakresy działań odpłatnych statutowych i gospodarczych nie mogą się pokrywać, co utrzymano w mocy. Ale w nowelizacji dodano jeszcze zapis mówiący o tym, że zakres działań statutowych odpłatnych i nieodpłatnych musi być określony w statucie lub innym akcie wewnętrznym (np. w uchwale zarządu lub innego organu, który zgodnie ze statutem zatwierdza plan działania organizacji). Można też takie zapisy określające co jest działalnością odpłatną, a jakie działania są nieodpłatne, wprowadzić do statutu, co jednak jest dłuższą procedurą.

Działalność gospodarcza OPP – tylko jako działalność dodatkowa

W tym zakresie niewiele się zmieniło. Art. 20, definiując warunki, jakie musi spełniać organizacja pożytku publicznego mówi, że „może prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie jako dodatkową w stosunku do działalności pożytku publicznego” (w poprzedniej wersji ustawy była mowa o prowadzeniu działań gospodarczych w rozmiarach służących realizacji celów statutowych) oraz że „nadwyżkę przychodów nad kosztami przeznacza na działalność, o której mowa w pkt 1”.

Tak więc nadal pozostaje niedookreślone pojęcie działalności „dodatkowej” oraz konieczność przeznaczania całego dochodu z działań gospodarczych na działania statutowe. Nie ma jednoznacznej definicji, co oznacza pojęcie działalności gospodarczej jako „dodatkowej”. Jak dotychczas powszechnie przyjmowano, że przychody uzyskane z jej tytułu stanowią mniejszą część wszystkich przychodów uzyskanych przez organizację.

Przychody z 1% – ograniczenie wykorzystania na prowadzenie działalności pożytku publicznego

Dotychczas ustawa mówiła, że 1% podatku dochodowego od osób fizycznych był przekazywany wybranej przez podatnika organizacji pożytku publicznego. Ustawa nie mówiła o celu, na jaki środki te mają być wykorzystane. Zdarzało się więc, że pieniądze z 1% przeznaczano na działalność gospodarczą organizacji (np. na pokrycie straty z działalności gospodarczej, na inwestycje). Przy dotychczasowym stanie prawnym powstawały wątpliwości, czy było to prawidłowe.

Znowelizowana ustawa dodaje zapis, ograniczający wykorzystanie środków pochodzących z 1% wyłącznie na prowadzenie działalności pożytku publicznego (art. 27 ust. 2). Tak więc dla ustalenia, czy daną działalność można finansować z wpłat 1%, istotne będzie, czy daną działalność możemy określić jako działalność pożytku publicznego.

Zasadniczo ustawa mówi, że działalnością pożytku publicznego nie jest działalność gospodarcza (art. 6), ale z zastrzeżeniem art. 9 ust.1. Ten artykuł mówi o tym, kiedy działalność odpłatna statutowa przekształca się w działalność gospodarczą (dwa warunki, o których była mowa wyżej). Wydaje się więc, że w przypadku, gdy odpłatna działalność statutowa przekształca się w działalność gospodarczą, wykracza jednocześnie poza pojęcie działań pożytku publicznego. Stąd, zgodnie z intencją autorów zmian, przychody z 1% nie będą mogły być przeznaczone na działalność gospodarczą.

Wolontariusze – nie mogą pracować w ramach działalności gospodarczej

Znowelizowana ustawa precyzuje (art. 42 ust.1), że wolontariusze nie mogą być zaangażowani w działalność gospodarczą organizacji.

Nowelizacja zapisów w zakresie odpłatnej działalności statutowej to dobry krok w kierunku rozwoju tego rodzaju ekonomizacji organizacji. Wydaje się jednak, że zmiany w zakresie działalności gospodarczej jeszcze muszą dojrzeć.

Źródło: www.ngo.pl