Kontrole przeprowadzone przez WKiAW w 2004 roku

W lipcu 1998 r. w Miejskiej Izbie Wytrzeźwień (zwanej dalej MIW), przez pracownika Wydziału Rewizji i Kontroli Urzędu Miejskiego, przeprowadzona została wewnętrzna kompleksowa kontrola stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zgodnie z zapisem art. 23714 kp stanowiącym, że organ sprawujący nadzór nad jednostkami organizacyjnymi samorządowymi obowiązany był podejmować działania na rzecz kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Po kontroli wydano zalecenia pokontrolne zawierające 13 punktów. W okresie od 08 ÷ 28 lipca 2004 r. Wydział Kontroli i Audytu Wewnętrznego Urzędu Miejskiego w Szczecinie przeprowadził rekontrolę realizacji wydanych zaleceń pokontrolnych oraz kontrolę przestrzegania wybranych przepisów prawa pracy, wynikających z Działu X ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (j.t. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.), zwanej dalej Kodeksem Pracy lub kp ze szczególnym uwzględnieniem uregulowań prawnych dotyczących m.in. warunków pracy i działań prowadzonych w celu ich poprawy, wewnętrznych aktów legislacyjnych oraz realizacji zadań służby bhp i postanowień wydanych przez zewnętrzne organy kontroli warunków pracy.
W wystąpieniu pokontrolnym z dnia 01 września 2004 r. dokonano oceny realizacji ww. zaleceń pokontrolnych oraz przestrzegania wybranych przepisów prawa pracy, a uwagi kontroli dotyczyły następujących, opisanych poniżej zagadnień.
W toku kontroli realizacji wydanych zaleceń stwierdzono, że zalecenia wydane w 1998 r. zostały zrealizowane w następujący sposób: na 13 wskazanych nieprawidłowości do dnia kontroli usunięto 12, tj. 92% wszystkich ustaleń, w tym 2 zalecenia wykonano częściowo. W MIW nadal nie było opracowanych zasad przydzielania, gospodarowania i ewidencjonowania środków ochron indywidualnych, odzieży i obuwia roboczego zgodnych z zapisami art. 2376 ÷23710 kp, oraz z §§ 1÷8 Załącznika nr 2 ("Szczegółowe zasady stosowania środków ochron indywidualnych") do rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przydział środków ochron indywidualnych oraz odzieży i obuwia roboczego regulowały wyłącznie zapisy zawarte w "Tabeli norm przydzielania". Regulacja przydzielania, gospodarowania i ewidencjonowania środków jw. wymagana była zapisem art. 1041 §1 pkt. 1. kp wg, którego regulamin pracy winien określać  w szczególności wyposażenie pracowników w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej. Ponadto w MIW nadal nie było pełnych rejestrów wypadków przy pracy w drodze do/z pracy i chorób zawodowych dotyczących przekazanej dokumentacji, wymaganych zapisem § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 115 poz. 744), wg którego "Pracodawca prowadzi rejestr wypadków na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych. Rejestr zawiera: imię i nazwisko poszkodowanego, miejsce i datę wypadku, informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego, datę sporządzenia protokołu powypadkowego, stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, krótki opis okoliczności wypadku, datę przekazania wniosku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz inne okoliczności wypadku, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe." Obowiązek prowadzenia rejestrów wypadków przy pracy wynikał też z zapisu art. 234 § 3 kp wg, którego pracodawca obowiązany był prowadzić rejestr wypadków przy pracy, a rejestr zachorowań i podejrzeń o powstanie chorób zawodowych z art. 235 § 4. Obowiązek prowadzenia całej dokumentacji dotyczącej zdarzeń objętych ochroną ubezpieczeniową ZUS nałożony był na pracodawcę zapisem § 7 rozporządzenia MPiPS z dnia 28-05-1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracowników (Dz. U. z 1996 r. Nr 62 poz. 286 ze zm). Wg § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 02 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 109 poz. 704), zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie służby bhp, doradztwo w zakresie doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz prowadzenie rejestrów wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych należało do zadań służby bhp.

Kontrola ustaliła ponadto, że pracodawca nie poinformował pracowników zatrudnionych na stanowiskach: kierownik zmiany, opiekun zmiany, depozytariusz i porządkowa o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, co wynikało z obowiązku określonego w art. 226 kp, wg którego na pracodawcy spoczywał obowiązek ocenienia i udoku-mentowania ryzyka zawodowego, poinformowania pracowników o zagrożeniach i o zasadach ochrony przed nimi. Było to również sprzeczne z postanowieniem § 39 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650), wg którego pracodawca był obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko na stanowiskach pracy. Przedstawiono tylko ocenę ryzyka zawodowego na stanowiskach administracyjno-biurowych wyposażonych w elektroniczne monitory ekranowe. W MIW nie powołano zespołu
ds. oceny ryzyka zawodowego, co było niezgodne z zapisem pkt. 6 PN-N-18002 "System zarządzania bhp. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego" stanowiącym, że ocenę ryzyka przeprowadzał zespół, w skład którego wchodzić miał m.in. pracodawca i wyznaczeni pracownicy, którzy znali i rozumieli zasady oceny ryzyka zawodowego oraz potrafili formułować propozycje działań korygujących.

W toku kontroli prawidłowości prowadzenia badań profilaktycznych ustalono, że spośród 21. objętych kontrolą przypadków, dotyczących 100 % zatrudnionych  w MIW, dwóch pracowników nie przeszło profilaktycznych badań lekarskich i nie posiadało aktualnych orzeczeń o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, bowiem termin ważności znajdujących się w aktach osobowych zaświadczeń upłynął w kwietniu 2004 r. Na 61 poddanych kontroli zaświadczeń  o odbyciu badań profilaktycznych okresowych, przeprowadzonych od 2000 r. do dnia kontroli, w 37. przypadkach stwierdzono dopuszczenie pracowników do pracy bez aktualnych orzeczeń, tzn. badania profilaktyczne przeprowadzono 1÷9 m-cy po wyznaczonym przez lekarza terminie ważności. Było to niezgodne z postanowieniem art. 229 § 4 kodeksu pracy, wg którego pracodawca nie mógł dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku. Stwierdzono ponadto, że pracownicy MIW nie posiadali opinii psychologicznych o przydatności do pracy
w warunkach wymagających stosowania środków przymusu bezpośredniego, co było wymagane zapisem § 28 rozporządzenia w sprawie izb wytrzeźwień, wg którego osoby zatrudnione przy przyjmowaniu i opiece nad osobami nietrzeźwymi obowiązane były przedstawić pisemną opinię psychologiczną o zdolności do pracy w izbie, w tym o przydatności do pracy w warunkach wymagających stosowania środków przymusu bezpośredniego.

W toku kontroli wykazano również, że w MIW, dla zapewnienia całodobowej obsługi placówki, podpisywano umowy cywilno-prawne i zawierano kontrakty na świadczenie usług medycznych zamiast umów o pracę, co było niezgodne z zapisem art. 22 § 12 kp stanowiącym, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilno-prawną przy zachowaniu warunków określonych w art. 22 § 1 kp wg, którego wykonywanie za wynagrodzeniem pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę jest nawiązaniem stosunku pracy i zatrudnieniem, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Było to szczególnie istotne, ponieważ pracownikom zatrudnionym w izbach wytrzeźwień, przy obsłudze osób nietrzeźwych na stanowiskach wymienionych w Dz. XII ust. 1 pkt f2 zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 08 czerwca 1989 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu zdrowia i opieki społecznej (Dz. Urz. MZiOS z 1989 r. Nr 8 poz. 41 ze zm., a w szczegółach dotyczących izb wytrzeźwień Dz. Urz. Z 1989 r. Nr 6 poz. 27) stanowiącym przepis dodany do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1998 r. nr 8 poz. 43 ze zm.), przysługiwało prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu, przy spełnieniu warunków wymienionych w § 4 ust. 1. pkt. 3. stanowiącym m.in., że pracownik nabywa prawo do emerytury, gdy ma co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zawieranie umów cywilno-prawnych zamiast umów o pracę jest pozbawianiem ich tego prawa, bowiem wg § 2 pkt. 1 ww rozporządzenia "Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy." Dotyczyło to lekarzy, z którymi podpisywano umowy kontraktowe. Natomiast z osobami zatrudnianymi sezonowo w noclegowni podpisywano umowy zlecenia.

Również regulamin pracy MIW, przedstawiony podczas kontroli, zawierał nieaktualne zapisy dotyczące czasu pracy, dni wolnych od pracy, wymiaru urlopów, innych praw i obowiązków pracodawcy oraz pracowników, które wymienione były w art. 1041 kp stanowiącym katalog ustaleń zawartych w regulaminie. Pracodawca nie udostępnił też pracownikom tekstu przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu określonych w art. 94 ust. 2b) kp oraz uprawnień związanych z rodzicielstwem zapisanych w dz. VIII znowelizowanego kodeksu pracy.
Kontrola stwierdziła brak właściwego nadzoru nad realizacją obowiązku prowadzenia szkoleń z zakresu bhp. W MIW nie było opracowanych zasad prowadzenia szkoleń, określających częstotliwość i czas trwania szkoleń z zakresu bhp, co było niezgodne z zapisem §16 rozporządzenia MPiPS z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 1996 r. Nr 62 poz. 285), zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie szkoleń, wg którego pracodawca winien określić częstotliwość, czas trwania i termin przeprowadzenia szkoleń. W poddanych kontroli teczkach aktach osobowych wszystkich 21. pracowników MIW znajdowały się zaświadczenia o odbyciu szkoleń wstępnych ogólnych oraz stanowiskowych, ostatnio prowadzonych przez specjalistę ds. bhp, chociaż wg zapisu § 11 pkt. 5 ww. rozporządzenia instruktaż stanowiskowy przeprowadza osoba kierująca pracownikami, wyznaczona przez pracodawcę, posiadająca odpowiednie kwalifikacje oraz przeszkolona w zakresie metod prowadzenia instruktażu. W MIW nie wyznaczono osób do prowadzenia instruktażu stanowiskowego. Ponadto czterech pracowników zatrudnionych od 2000 r. zostało skierowanych na szkolenie okresowe z zakresu bhp w grudniu 2003 r. zamiast na szkolenie podstawowe, na które winni być skierowani w ciągu 6. miesięcy od daty zatrudnienia zgodnie z zapisem § 13 ust. 2 stanowiącym, że pracownicy nowo zatrudniani odbywają szkolenie podstawowe w okresie nie dłuższym niż 6 m-cy od rozpoczęcia pracy. Zatrudnienie pracowników bez przeszkolenia podstawowego było niezgodne z art. 2373 § 1 kodeksu pracy, wg którego nie wolno było dopuścić do pracy pracownika, jeżeli nie posiadał m.in. dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

W aktach osobowych pracowników MIW nie było również aktualnych zaświadczeń o odbyciu innych obowiązkowych szkoleń, tj.: udzielania pierwszej pomocy, stosowania środków przymusu bezpośredniego, profilaktyki rozwiązywania problemów alkoholowych wymaganych zapisem § 24 pkt. 4 rozporządzenia w sprawie izb wytrzeźwień, wg którego pracownicy wchodzący w skład zmiany (przy przyjmowaniu i opiece nad osobami w stanie nietrzeźwości) obowiązani byli przechodzić coroczne takie szkolenia.

W toku kontroli stwierdzono nieprawidłowości związane z realizacją obowiązków służby bhp określonych w § 2 rozporządzenia w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zadań takich jak: przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania bhp, wg ust.1. pkt.1; bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach wraz z wnioskami zmierzającymi do ich usuwania, wg § 2 ust. 1. pkt. 2; sporządzanie i przedstawianie, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bhp, wg § 2 ust. 1. pkt. 3; prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy i chorób zawodowych, wg § 2 ust. 1. pkt. 12; przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wg § 2 ust. 1. pkt. 12; doradztwo w zakresie przepisów oraz zasad bhp, wg § 2 ust. 1. pkt. 13; udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, wg § 2 ust. 1. pkt. 14; doradztwo w zakresie doboru najwłaściwszych środków ochrony indywidualnej, wg § 2 ust. 1. pkt. 15; współpraca w zakresie organizowania szkoleń  z zakresu bhp, wg § 2 ust. 1. pkt. 16; współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, wg § 2 ust. 1. pkt. 19.

W związku z ww. uchybieniami Prezydent Miasta Szczecina zalecił Dyrektorowi Miejskiej Izby Wytrzeźwień, aby:

1. Uzgodnił i zatwierdził wielkość zatrudnienia w MIW zgodną z organizacją i działalnością statutową oraz zatrudniał pracowników zgodnie z wymogami kodeksu pracy.
2. Opracował i wprowadził do stosowania, w trybie ustalonym w zakładzie, Regulamin pracy MIW ustalający aktualną organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracowników i pracodawcy, a także zawierający szczegółowe wewnętrzne uregulowania, w tym:
   2.1. zasady określające tryb, zakres, częstotliwość oraz sposób prowadzenia szkoleń pracowników w dziedzinie bhp,
   2.2. zasady przydzielania, gospodarowania oraz ewidencjonowania środków ochron indywidualnych, odzieży ochronnej, roboczej i obuwia roboczego wraz z uregulowaniem zasad wypłat stosownych ekwiwalentów,
   2.3. procedury oceny i szacowania ryzyka zawodowego oraz sposobu informowania o nim pracowników
3. Nie dopuszczał do pracy pracowników nie posiadających aktualnego orzeczenia o braku przeciwwskazań do zatrudnienia (aktualne badania profilaktyczne).
4. Uzyskał pisemne opinie psychologiczne o zdolności do pracy w izbie oraz o przydatności do pracy w warunkach wymagających stosowania środków przymusu bezpośredniego wszystkich pracowników zatrudnionych w izbie przy przyjmowaniu i opiece nad osobami w stanie nietrzeźwości w terminie do końca października 2004 r.
5. Wyegzekwował od pracownika służby bhp realizację zadań określonych w rozporządzeniu w sprawie służby bhp.
6. Opracował i udokumentował ryzyko zawodowe na następujących stanowiskach pracy: kierownik zmiany, opiekun zmiany, depozytariusz, porządkowa. O wynikach oceny poinformował pracowników w ustalonym trybie. Zastosował niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą.
7. Skierował na wymagane szkolenia wszystkich pracowników nie posiadających stosownych zaświadczeń o ich ukończeniu, w tym:
   a) na szkolenie w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego wyznaczone osoby kierujące pracownikami,
   b) pozostałych pracowników na szkolenia z zakresu bhp w trybie i na zasadach opracowanych i wprowadzonych do stosowania, zgodnie z zaleceniem pkt. 2.1. niniejszego wystąpienia,
   c) na szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej pracowników wchodzących w skład zmiany,
   d) na szkolenie w zakresie stosowania środków przymusu bezpośredniego pracowników wchodzących w skład zmiany,
   e) na szkolenie w zakresie profilaktyki rozwiązywania problemów alkoholowych pracowników wchodzących w skład zmiany.
8. Dostosował obiekt i pomieszczenia do wymogów zawartych w rozporządzeniu w sprawie izb wytrzeźwień w terminie w nim określonym.